باغ شاهزاده ماهان
باغ شازده یا باغ ماهان یکی از زیباترین باغ‌های تاریخی ایران محسوب می‌شود. این باغ در حدود ۴ کیلومتری شهر ماهان و حوالی شهر کرمان و در دامنه کوه‌های تیگران واقع شده و مربوط به اواخر دوره قاجاریه می‌باشد. این باغ با مختصات جغرافیایی۳۰ درجه و ۴ دقیقه عرض شمالی و ۵۷ درجه و ۱۷ دقیقه طول شرقی می‌باشد. ارتفاع این منطقه از سطح دریای آزاد ۱۸۵۰ متر است واز ارتفاع ۲۰۰۰ متر از سطح دریای آزاد برخوردار است. باغ شاهزاده به مساحت 5/5 هکتار، دارای شکلی مستطیل، شیبی حدودا 5/4 % می باشد که حصاری بلند آن را از جو مساعد اطراف جدا می سازد. دو مجموعه شرقی و غربی دارد. کوشک یا همان عمارت‌های آن بسیار زیباست و به صورت دو آشکوبه ساخته شده‌است و سر در آن از معماری خیلی زیبایی برخوردار است که آن را از سایر باغ‌های ایرانی متمایز و ممتاز می‌سازد. فواره‌های آن چشم هر بیننده‌ای را نوازش می‌دهد. این فواره‌ها که در طول باغ قرار دارند زیباترین فواره باغ‌های ایرانی هستند.
آب، منبع حیات باغ از قنات تیگران که از ارتفاعات کوه جوپار سرچشمه میگیرد تامین می گردد. جریان فوق از مرتفع‌ترین سطح وارد باغ گردیده و نظام آبیاری طراحی شده باغ را بوجود می‌آورد. آبی که وارد باغ می گردد در جهت طولی باغ طوری توزیع می گردد که علاوه بر آبیاری کرتها، ردیف درختان کنار مسیرها، با استفاده از شیب تند زمینی که از شرایط اولیه باغ تخت ها می باشد، بر روی محور اصلی میانی باغ به صورت نهری وسیع، با ایجاد آبشرها و فواره ها به عنصر اصلی کیفیت بخش باغ بدل می گردد. در دو انتهای محور اصلی، یعنی در اولین تخت، که کوشک باغ بر روی آن قرار دارد و همچنین در ورودی باغ، در برابر سر در خانه، دو استخر قرار دارد که سطح وسیع آب، صدا و جهش آب فواره های آنها به زیبایی آن می افزاید.
طول باغ شاهزاده کرمان ۴۰۷متر و عرض آن ۱۲۲ متر است و بزرگترین و زیباترین باغ تاریخی ایرانی محسوب می‌شود. این باغ همه ساله و به ویژه در فصل تابستان و بهار شاهد بازدید تعداد بیشماری از گردشگران از نقاط مختلف کشور است که این باغ دیدنی و دلفریب را برای تماشا انتخاب می‌کنند. واقع شدن منطقه در مسیر عبوری كرمان به بم و در مسیر جاده كهن ابریشم از عواملی است كه این محل را برای احداث یك باغ اشرافی مناسب می ساخته است. باغ شاهزاده به گونه‌ای استقرار یافته كه حداكثر استفاده از مناظر بدیع داخلی را به صورت زیر امكان پذیر می‌سازد: در بدو ورود، به ویژه در طبقه فوقانی سردر خانه به غیر از دیدها و مناظر بیرونی باغ، منظره چهارباغ و در جهت عكس آن منظره كوه را امكان پذیر می‌سازد. این مناظر عمده یعنی رؤیت حركت آب، حوض ها و آبشارها هركدام به نوبه خود تأكیدی بر محورهای عمود بر محور اصلی دارند و توأم با نظام گیاهی مناظر بدیع داخلی را ارائه می‌دهند.
این باغ ابتدا به دستور محمد حسن خان سردار ایروانی حاکم وقت کرمان ساخته شد و بنای درون آن بعدا توسط عبدالحمید میرزا ناصرالدوله حاکم کرمان طی یازده سال حکمرانی وی (۱۲۹۸ ه . ق تا ۱۳۰۹ ه. ق) ساخته شد و با مرگ وی نیز بنای آن نیمه تمام رها شد. گفته می‌شود وقتی خبر مرگ ناگهانی حاکم را به ماهان می‌برند، بنّایی که مشغول تکمیل سردر ساختمان بود تغار گچی را که در دست داشته محکم به دیوار کوبیده و کار را رها کرده و فرار نموده است. به همین علت جاهای خالی کاشی‌ها را بر سردر ورودی می‌توان دید. تاریخ بنای باغ ۱۲۷۶خورشیدی است.
این باغ در سال ۱۳۵۷ مرمت شد ولی در زلزله سال ۱۳۶۰ آسیب‌هایی دید که سرانجام بعد از خریداری، توسط اداره فرهنگ و هنر با شماره 1012 در فهرست آثار ملی ثبت شد و مورد بازسازی و ترمیم قرار گرفت.
سر در این باغ به صورت حجمی شفاف، فضای داخلی باغ را قاب گرفته است به طوری که وقتی در زیر طاق آن قرار می‌گیری، با چشم‌انداز زیبایی مواجه می‌شوی که باغ، کوشک اصلی و حوض‌ها و فواره‌های باغ تشکیل دهنده آن هستند. سایر بناهای باغ از دیوار پیرامونی استفاده نموده و بصورت دیواری مرکب فضاهای مختلف خدماتی را در نقاط مناسب در خود جا داده است. ورودی های فرعی باغ نیز در دو ضلع طولی پیش بینی شده اند.
بنای سردر خانه در مدخل باغ در دو طبقه بناگردیده است که طبقه فوقانی دارای اطاق‌هایی است که برای پذیرایی از میهمانان پیش بینی شده‌اند.
این بنا در بالاترین تخت قرار دارد و بنای سر در خانه در بخش ورودی و سایر بناهای خدماتی مماس به دیوار اصلی و خارج از آن واقع شده اند سطح بنای بالاخانه ۴۸۷ متر مربع و فاصله‌اش از سر در خانه ۳۲۵ متر می‌باشد.
با این که در پشت این کوشک قسمتی از حیاط واقع است اما از آنجا که حیاط اهمیت حیاط اصلی را ندارد این حجم از بنا رابطه حیاط اصلی را با حیاط پشت قطع می‌کند.
باغ شاهزاده ماهان در اوج والایی و شادابی کیفیت های طبیعی و مصنوعی خود بخاطر دگرگونی شرایط سیاسی و اجتماعی دوران برای مدت طولانی خارج از سکنه و متروک ماند و دچار آسیب های فراوانی گردید. خرابی های وارد شده کلیه قسمت های باغ را در بر می گیرد .
روی طاق کاشی‌کاری شده باغ شاهزاده جای ۳ قطعه کاشی خالی است. بنای اصلی، بنای سردر خانه در بخش ورودی و سایر بناهای خدماتی که مماس به دیوار اصلی و خارج از آن قرار دارند.
در باغ انواع و اقسام درختان به چشم می‌خورد. از درختان سوزنی مثل کاج و سرو گرفته تا درخت چنار و سپیدار. درختان میوه هم هستند که در کرته‌ها کاشته می‌شوند و در فصولی که میوه دارند منظره جالب و رنگارنگی را به وجود می‌آورند.
باغ شاهزاده ماهان با درختان سر به فلک کشیده و زمزمه جویباری که از هر گوشه و کنار آن شنیده می شود مثل الماسی قیمتی بر سینه کویر می‌درخشد. باغی که باسرنوشت غم انگیز صاحب‌اش پیوند خورده تا با همه زیبایی‌هایش، به چشم ناظر مسافران، حسرتی را به تماشا بگذارد.
بناهای باغ عبارتند از کوشک اصلی یعنی سکونتگاه دائمی و یا فصل مالک که در انتهای فوقانی باغ قرار دارد. سردر خانه در مدخل باغ به صورت بنایی خطی جبهه ورودی باغ را اشغال کرده و در دو طبقه بنا گردیده است. طبقه فوقانی دارای اطاق‌هایی است که برای زندگی و پذیرایی پیش بینی شده‌اند. سایر بناهای خدماتی باغ از حصار اصلی استفاده نموده و به صورت دیواری مرکب بناهای مختلف خدماتی را در نقاط مناسب در خود جا داده است. این باغ علاوه بر سردر، شامل عمارت شاه‌نشین و حمام نیز می‌باشد. در حال حاضر قسمت شاه‌نشین، به یک رستوران تبدیل شده و توسط بخش خصوصی اداره می‌شود.
هر ساله گردشگران از این باغ زیبای ایرانی بازدید می‌کنند و از زیبایی و طراوت آن لذت می‌برند. باغ شاهزاده در تاریخ سی ام تیرماه ۱۳۹۰ به ثبت جهانی یونسکو رسیده است.
خانه زعیم باشی :
در سمت چپ بالا بین گوشه جنوبی مستطیل " اصلی " و نقطه آغاز انحنای بالای باغ واقع شده است.بونه ای از این بنا که رو به فضای پشت بالاخانه است نسبت به دیوار طویل مستطیل "اصلی" در طرف مربوطه حدودا 5/8 متر جلو نشسته است . این مجموعه در بالای حمام قرار گرفته و ضرورتا با استوانه برج مراقبت در آن گوشه از حمام جدا شده است. این مجموعه به خاطر عمق بیشتر آن نسبت به اتاق های دیگر پیرامونی، بیشترین برون زدگی از دیوار پیرامونی باغ را به ویژه در قسمت پشت حیاط مرکزی ایجاد کرده است .
حمام :
در پشت دیوار پیرامونی در قسمت بالای باغ و در پایین خانه زعیم باشی و برجک استوانه ای واقع شده است.
چندین فضای تو در تو به ابعاد مختلف که در نتیجه از طرف بیرون بدنه ای شکسته ایجاد می کند. فضاهای داخلی با گنبد وقوس پوشیده شده اند.
بنای بالاخانه :
این بنا در ابعاد 9 در 52 متر، تنها بنای منفرد و مجزا از دیوار پیرامونی باغ است که کمی نسبت به ضلع بالای مستطیل اصلی جلو نشسته و به طور متقارن بر محور اصلی و تقریبا در بالاترین نقطه آن قرار گرفته و نقطه پایانی محور محسوب می شود . بدین ترتیب محو طه ای از باغ که در پشت این بنا قرار گرفته و در بالاترین نقطه با دیوار منحنی محدود می شود، تا حدی خصوصی تر و کمی جدا از فضای اصلی باغ می باشد.
این بنا متشکل از یک حجم دو و نیم طبقه در وسط و دو بال یک و نیم طبقه است . حجم مرکزی ضمنا به طرف فضای اصلی باغ نسبت به حجم های کوهتاهتر جلو نشسته است و این امر با ایجاد یک تراس بزرگ به ابعاد 5/10 * 5/4 متر تاکید بیشتری یافته است .
سر در خانه:
سر در خانه در وسط ضلع کوتاه پایین باغ ما بین پیش فضای ورودی باغ قرار گرفته و بدین ترتیب عملکرد ورودی و فضاهای داخلی آن و منظر گاهی که در طبقه فوقانی قرار دارد را در بر می گیرد. این بنا از بیرون نسبت به دیوار پیرامونی باغ، به طرف باغ عقب نشسته و از داخل نسبت به بدنه با ل های طرفین به طرف باغ به مقدار قابل توجهی جلو نشسته است.
دروازه ورودی باغ به ارتفاع 3 متر در میان بنای سر در خانه قرار دارد و بین سر در ورودی و گشایش به طرف داخل باغ فضای واسطی به طول 5/10 و عرض 5/9 متر واقع شده است. پله های اتاق های جانبی واقع در دو طرف این فضا، هر یک به صورت دو پله اریب که با پاگردهای مثلثی شکل در گوشه ها می رسد، قرار دارد .
قسمت های مختلف باغ :
1 – سر در ورودی و ساختمان حاکم نشین
2 – ساختمان مرکز ی
3 – حمام
4 – حجره های جنبی سر در ورودی محوطه باغ
5 – حوضهای مسلسل و سیستمهای طبیعی آبرسانی فواره ها
6 – ساختمان اصلی باغ با محل پذیرایی .
