آستانه شاه نعمت الله ولی
شاه نعمت الله ولي که نام وي نورالدين بوده درحلب زاده شده و دوران کودکي و نوجواني را در کرمان گذرانده است. شاه نعمت الله علاوه بر مقام والایش در عرفان، در شعر و ادب هم پايگاهي برجسته داشته و ديواني از قصيده و غزل و مثنوي و رباعي دارد. مرگ اين عارف بزرگ در سال 834 هجري قمری اتفاق افتاده و مزار وي در شهر ماهان يکي از باصفاترين بقعه هاي ايران به حساب می آید؛ و طی قرن ها همواره مورد توجه و ارادت صوفیه و عرفا و شاعران بوده و هست.
شاه نعمت الله علوم مقدماتي را نزد شيخ رکن الدين شيرازي تحصيل کرد و چون علوم ظاهري طبع او را قانع نمي کرد سالها به رياضت و تصفيه و تزکيه باطن مشغول شد و در پي مراد به سير و سفر پرداخت و به سفر مکه مشرف شد.سال وفات شاه نعمت الله ولي را به سال 827 و بعضي 834 دانسته اند.
اين عارف نامي به دستورات شرع مقدس سخت پايبند بود و به سرودن شعر نيز همت مي گماشت.
سخن من نمکین است و برت می آرم. می برم زیره به کرمان؛ به نمکسار نمک
دراویش نعمت اللهی که پیروان این عارف شهیر هستند در خانقاه این بقعه معتکف بوده و به انجام مراسم می پرداخته اند
ساخت آستانه شاه نعمت الله ولی در نيمه اول قرن نهم يعني سال 840 هجري قمري آغاز و طي 6 قرن تا اواخر قرن چهاردهم ادامه يافته است.
اين ساختمان که نشانه اي از فرهنگ پربار معماري ايران است، در ابتدا به صورت يک تک بنا با گنبدي رفيع بر فراز فضائي چهار گوش درون باغ بزرگي بوده که بعدها بناهاي ديگري به آن افزوده شده است.
عمارت تاريخي مرقد شاه نعمت الله ولي، صحن ها و رواقهاي اطراف آن حدود 6 هزار متر مربع وسعت دارد.
اين عمارت شاهکاري از هنر معماري شش قرن اخير با تلفيقي از فضاي معماري مقبول و باغ سازي بسيار فرح انگيز و صفائي عارفانه است.
مرحوم دکتر حميد فرزام در کتاب ' تحقيق در احوال و نقد آثار و افکار شاه نعمت الله ولي' نوشته: نخستين کسي که فرمان داد گنبد و بارگاهي رفيع و مجلل بر مرقد شاه ولي بنا کنند، سلطان احمد شاه بهمني پادشاه دکن هندوستان بود که از مريدان و هواخواهان خاص او بشمار مي رفت'.
وي افزوده: کتيبه کهن و تاريخي بسيار گرانبهاي سر در مزار شاه ولي که يادگار اخلاص و ارادت بي شائبه سلطان احمد شاه و فرزند او به آن عارف بزرگ نامي است، هنوز هم پس از 5/5 قرن زينت بخش آستان شاه ولي است'.
درهاي ورودي آستانه که پنج جفت مي باشند احتمالا در هندوستان ساخته شده و به ماهان آورده شده اند.
در ساخت اين درها با نقوش هندسي خاتم کاري شده، قطعاتي از عاج فيل به کار رفته است.
در کتيبه ورودي بقعه که داراي ارزشهاي هنري فراواني است ضمن اشاره به پي ريزي بناي اصلي آستانه توسط پادشاه دکن هندوستان سال احداث بنا 840 هجري قمري ذکر شده است.
مقبره که در ابتدا بصورت يک تک بنا در ميان باغي وسيع قرار داشته داراي تزئينات نماسازي و کاشيکاري در نماي خارجي بوده است.
هم اکنون نيز قسمتي از اين نماسازي با کاشيکاري معرق و زيبا با نقش اسليمي و رنگهاي لاجورد، فيروزه اي، سفيد و طلايي در سر در غربي مقبره مشهود است.
دو مناره بلند، رواق شاه عباسي و دارالحفاظ، سردر محمد شاهي، صحن وکيلي، صحن اتابکي و صحن ميرداماد از جمله قسمتهاي مختلف آستانه شاه نعمت الله ولي مي باشند.
صحن وکيل الملکي از يادگارهاي محمد اسماعيل خان نوري وکيل الملک است که از صفا و معنويت خاصي برخوردار مي باشد.
در قسمت فوقاني دهليز ورودي موزه شاه نعمت الله ، در سمت شمال آن کتابفروشي و در ضلع جنوب غربي مقبره امير نظام گروسي سياستمدار ، اديب و چهره نامدار عصر قاجار قرار دارد.
حوض چند ضلعي وسط اين صحن که معمولا با گلدانهاي شمعداني زينت يافته از صفاي خاصي بهره مي برد.
بقعه شاه نعمت الله نيز داراي طاق گنبدي و مزين به نقاشي هاي روي گچ مي باشد .
در اين محل قبر مرتفعي به طول سه متر و چهل سانتيمتر و عرض دو متر قرار دارد.
روي سنگ مرمري که آخرين پوشش قبر است آيه تطهير و اطراف آن نام 12 امام نوشته شده است.
چله خانه: در ضلع جنوب غربي رواق پشت حرم فضاي کوچک و محقري است که شاه ولي حداقل يک چله ( چهل شبانه روز) را در آن سپري کرده و در اين مدت به عبادت و عبوديت مشغول بوده است و احتمالا قبل از عصر صفویه ساخته شده که در زمان احداث رواق آن را حفظ نموده اند. تزئینات داخل آن بنا به تنوع رنگها مربوط به دوران بعد از تیموریان است
رواق شاه عباسي نيز در سال 998 هجري قمري در عهد شاه عباس ساخته شده و بر سر در اين رواق نام مقدس 12 امام روي فولاد و بصورت برجسته حکاکي شده است.
صحن ميرداماد که به صحن شاه عباسي نيز معروف است در زمان سلطنت ناصرالدين شاه تعمير و بازسازي شد.
صحن حسينيه يکي ديگر از صحن هاي آستانه شاه نعمت الله ولي است که با مناره هايي هر يک به طول 42 متر در ضلع غربي آن در زمان محمد شاه قاجار بنا شده است.
صحن اتابکي آخرين صحني است که احداث شده و حوض بزرگ مستطيل شکلي با چهار باغچه در اطراف، در وسط آن قرار دارد.
اين صحن در زمان 'علي اصغر خان اتابک' صدراعظم ناصرالدين شاه و با وجوه اهدايي او ساخته شد و داراي رواقهايي در اطراف است.
در اثر زلزله سال 1360 بخشي از قسمت فوقاني گنبد آستانه فرو ريخت و شکافهايي در آن ايجاد شد که با اصول فني توسط سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان کرمان بازسازي شد.
يکي از اشياي با ارزش آستانه پته اي (شال سوزن دوزي شده) است که توسط دهها زن در مدت سه سال براي روانداز مقبره شاه ولي دوخته شده است.
طول اين روانداز پته 405 و عرض آن 265 سانتيمتر است.
تعدادي کشکول مزين به خط و نقش، تعدادي تبرزين حکاکي شده به همراه شمشير مرصع با جلد چرمي، سپرهاي متعدد از پوست کرگدن و فولاد، کتابهاي خطي و چاپ سنگي و چاپي کم نظير، تعدادي پته، ترمه و شال، ظروف چيني و بلور از جمله اشياي ارزشمندي هستند که در موزه آستانه شاه نعمت الله ولي نگهداري مي شوند.
